Φως... περισσότερο φως...

Δεν αναφέρομαι καλοί μου αναγνώστες στις τελευταίες λέξεις του Γκαίτε... Ούτε στο περισσότερο φως που σκορπίζει κάθε, ας μου επιτραπεί η προσβλητική λέξη, "βλαχοδήμαρχος" φωτορυπαίνοντας τον ουρανό και σπαταλώντας πολύτιμη ενέργεια για να παρουσιάσει "έργο" φωτίζονταν πλατείες σχεδόν ακατοίκητων χωριών περισσότερο και από την πλατεία Συντάγματος...
Αναφέρομαι στη σχέση μου με τα τηλεσκόπια...
Θυμάμαι το πρώτο αστρονομικό μου τηλεσκόπιο... 1981 ένα ταπεινό διοπτρικό τηλεσκόπιο σε άθλια βάση που ωστόσο μου έδειξε τον πλανήτη Δία με τις δυο ισημερινές ζώνες νεφών του και τους 4 μεγαλύτερους δορυφόρους του σαν αστεράκια που αλλάζουν θέση γυρίζοντας γύρω του, τους δακτυλίους του Κρόνου σαν μια γραμμή καθότι ήταν τότε σχεδόν με την κόψη όπως και σήμερα (πέρασε σχεδόν ένα κρόνιο "έτος"!), τον διπλό αστέρα Μιζάρ (η Μεγάλης Άρκτου), το σμήνος του Ηρακλή σαν ένα συννεφάκι με μια απλή συμπύκνωση στο κέντρο του.
Το τηλεσκόπιο αυτό το έχω ακόμα παροπλισμένο σε μια ντουλάπα... "Το πρώτο τηλεσκόπιό σου δεν πουλιέται" είχε πει κάποτε ένας καλός φίλος και μέντοράς μου στην παρατήρηση μεταβλητών αστέρων, που δεν βρίσκεται πια ανάμεσά μας.
Το πρώτο μου τηλεσκόπιο ήταν μικρό αλλά ήταν το έναυσμα για λατρεία αυτών των επιστημονικών οργάνων. Άρχισα να διαβάζω ότι εύρισκα για αυτά.
Τα είδη τους, τα μεγαλύτερα τηλεσκόπια του κόσμου, διάσημοι παρατηρητές και τα τηλεσκόπιά τους.
Από τον Γαλιλαίο και το ταπεινό διοπτρικό του τηλεσκόπιο που δεν θα ήταν καλύτερα από ένα σημερινό ζευγάρι μικρά κυάλια, τον William Herschel με τα χειροποίητητα κατοπτρικά του τηλεσκόπια με τα κάτοπτρα από μπρούντζο, τον Barnard και τις παρατηρήσεις του με τα διοπτρικά τηλεσκόπια 36 και 40 ιντσών στις ΗΠΑ, τον Αντωνιάδη που χρόνια ολόκληρα τα αφιέρωσε στην παρατήρηση του Άρη και του Ερμή με το διοπτρικό τηλεσκόπιο των 33 ιντσών στο αστεροσκοπείο της Meudon... Τους κατασκευαστές, τον Foucault που με το περίφημο τέστ του έκανε την δυνατότητα ελέγχου της παραβολικής επιφάνειας του κατόπτρου εύκολη στο εργαστήριο χωρίς να χρειάζεται να στρέφουμε το τηλεσκόπιο στα άστρα για δοκιμές κατά τη διάρκεια της κατασκευής του, τον Alvan Clark και τους θηριώδεις φακούς του με αποκορύφωμα αυτόν των 40 ιντσών του αστεροσκοπείου Yerkes...
Η δίψα μου για περισσότερο φως=τηλεσκόπιο μεγαλύτερου "διαμετρήματος" μεγάλωνε...
1983 το δεύτερο τηλεσκόπιό μου... ένα διοπτρικό Vixen 80mm άριστης ποιότητας το χρησιμοποιώ ακόμα... Μαζί με τρεις προσοφθάλμιους και ισημερινή στήριξη. Αμέτρητες νύχτες παρατηρήσεων. Είδα για πρώτη φορά τις φάσεις του Ερμή, και παρατήρησα τους πλανήτες Ουρανό και Ποσειδώνα παρότι το τηλεσκόπιο δεν ήταν αρκετά ισχυρό να τους δείξει σαν δίσκους...
Σιγά σιγά με τα χρόνια το τηλεσκόπιο αυτό εξοπλίστηκε... προσαρμογείς για φωτογραφικές μηχανές... μοτέρ ορθής αναφοράς για να παρακολουθεί την κίνηση του ουρανού, προσαρμογέας προσφαλμίων 1.25 ιντσών, πρίσμα Herschel για την παρατήρηση του ήλιου. Κι όλα αυτά τα χρόνια έφηβος δεν ήξερα κανέναν άλλο να έχει αστρονομικό τηλεσκόπιο, ήμουν ένας πραγματικά μοναχικός παρατηρητής του ουρανού. Αυτοδίδακτος στο να διαβάζω χάρτες, να βρίσκω ουράνια σώματα να καταγράφω τις παρατηρήσεις μου σε ημερολόγια.
1985 το κλασσικο Celestron 8 πορτοκαλί χρώματος! Επιτέλους ένα αρκετά μεγάλο τηλεσκόπιο! Τα σφαιρωτά σμήνη έσπαζαν σε αστέρια! Ο Δίας και ο Κρόνος μαγευτικοί! Όλα τα αντικείμενα του καταλόγου του Messier εύκολα ορατά και τα δυο ηλεκτρικά μοτέρ ενσωματωμένα στη βάση επέτρεπαν την άνετη παρατήρηση και σε μεγάλες μεγεθύνσεις ενώ χρησιμοποιώντας το σαν πλατφόρμα έβγαλα και τις πρώτες φωτογραφίες αστερισμών σε φίλμ Agfapan 400 που εμφάνισα μόνος στο σπίτι μου.

Ο Ωρίωνας φωτογραφημένος με την παλιά τηλεμετρική Kiev-4A πάνω στο πορτοκαλί C8.
Φιλμ Agfapan 400 έκθεση 10 λεπτά, εμφάνιση από τον γράφοντα στο σπίτι.

Πέρασαν τα χρόνια σπουδές δουλειά... ο χρόνος για αστρονομικές παρατηρήσεις μειώθηκε αλλά πάντα μου έλειπε...
Και το σαράκι για περισσότερο φως... Έφτασε το 2000 και σκεφτόμουν άλλο ένα τηλεσκόπιο ίσως πιο μεγάλο... Είχα δει και τα απλά dobsonian που χειροκίνητη η βάση μεν αλλά στιβαρή, και εντελώς απλή που προσφέρονταν για ιδιοκατασκευές. Σκεφτόμουν ένα 10 12 ή και παραπάνω ιντσών που θα κατασκεύαζα μόνος μου. Τελικά ποτέ δεν μάζευα τα χρήματα και είπα θα φτιάξω ένα 8 μόνο ιντσών αλλά που θα είναι φορητό και εύχρηστο.
Παράγγειλα ένα ένα τα κομμάτια... το πρωτεύον και δευτερεύον κάτοπτρο, τις βάσεις τους τον εστιαστή... Περίμενα υπομονετικά να έρθουν από τις ΗΠΑ και άνοιγα σαν παιδί που ανοίγει τα χριστουγεννιάτικα δώρα του ένα ένα τα πακέτα που έφταναν από διαφορετικούς αποστολείς (περιττό να πω πως κάθε μέρα το πρώτο που κοίταζα ήταν το γραμματοκιβώτιο για δέμα από εξωτερικό).
Τελικά ήρθαν όλα τα κομμάτια. Ένας φίλος στην Καλαμάτα με κατάστημα υδραυλικών και ειδών άρδευσης μου έδωσε ένα παρατημένο κομμάτι χοντρή πλαστική σωλήνα αρδεύσεων. Χρήματα δεν πήρε απλά τον κέρασα μια μπύρα. Άνοιξα τρύπες στο σωλήνα στερέωσα τον εστιαστή, τη βάση του δευτερεύοντος και τοποθέτησα έναν προσοφάλμιο. Έβαλα τον σωλήνα πάνω σε δυο μαξιλάρια να στοχεύουν το απέναντι βουνό και ο πατέρας μου μετακινούσε αργά το πρωτεύον κάτοπτρο μέσα στο σωλήνα ενώ παρατηρούσα. Ξαφνικά τα έλατα στο βουνό φάνηκαν εστιασμένα. Στοπ! Φώναξα και σημείωσα το σημείο που ήταν το κάτοπτρο. Άνοιξα τρύπες και στερέωσα την βάση του. Ένα φύλλο κόντρα πλακέ έφτανε και περίσσευε για την βάση του τηλεσκοπίου. Έκοψα και συναρμολόγησα τα κομμάτια με τη βοήθεια φίλου που είχε τα απαραίτητα εργαλεία.
Το τηλεσκόπιο βάφτηκε σκούρο μπλε όπως το αμάξι μου, ενώ για σκόπευτρο-ερευνητή τοποθέτησα ένα σκόπευτρο κόκκινης κηλίδας για αεροβόλα μειώνοντας το φως της κηλίδας με μια αντίσταση 10kΩ.
Ευθυγράμμισα τους καθρέφτες όσο μπορούσα καλύτερα με τη βοήθεια ενός καπακιού από φιλμ με μια μικρή τρύπα στη μέση για να βάζω σωστά το μάτι μου... Κλείδωσα τις βίδες που κρατούν τον πρωτεύον κάτοπτρο στη θέση του και ανυπομονούσα να έρθει η νύχτα... Ήταν Σεπτέμβρης του 2000.
Ήρθε τελικά και το πρώτο φως ήταν το αγαπημένο μου καλοκαιρινό άστο ο α του Κύκνου η Ντενέμπ (ουρά στα αραβικά μιας και είναι το άστρο στην ουρά του Κύκνου). Στόχευσα την θέση του με την κόκκινη κηλίδα και κοίταξα από τον προσοφθάλμιο... Ουάου! ένα κατάλευκο διαμάντι με τέσσερις ακτίνες περίθλασης από τα ελάσματα της βάσης του δευτερεύοντος κατόπτρου...

α Κύκνου ή Deneb, απόσταση 1500 έτη φωτός, φωτεινότητα ίση με 60.000 ήλιους!

Κι ύστερα η Σελήνη με τους κρατήρες και τα βουνά της λαμπρή σε σημείο να κουράζει το μάτι. Φώναξα και τον πατέρα μου... την αδερφή μου... "ρε το είπες και το έκανες! το έφτιαξες το τηλεσκόπιο!". Ήμουν κατενθουσιασμένος και το 8 ιντσο dobsonian μου έγινε το εργαλείο για την παρατήρηση του ουρανού.... Ατελείωτες νύχτες με παρατηρήσεις και δύσκολων αντικειμένων. Το στήσιμό του θέμα λεπτών οπότε ποτέ δεν βαριόμουν να παρατηρήσω.
Θυμάμαι ένα βράδυ χειμωνιάτικο σε χαμηλή μεγέθυνση "σκούπιζα" τον αστερισμό του Ηνιόχου και το τηλεσκόπιό μου κατάπινε μεγάλα κομμάτια του ουρανού ώσπου ένα αμυδρό συνεφάκι φάνηκε στον πεδίο του προσοφθαλμίου. Ανέβασα μεγέθυνση και ναι όντως είχε νεφελώδη όψη έμοιαζε με μικρό τηλεσκοπικό κομήτη... η καρδιά μου έτρεμε έβλεπα ήδη την ταμπέλα με το όνομα μου δίπλα του ώσπου μια ματιά στο χάρτη SkyAtlas 2000 μου γκρέμισε τα όνειρα. Ήταν το νεφέλωμα NGC1931. Χρόνια μετά στο Sky and Telescope διάβασα ένα άρθρο του David Levy (γνωστού για τους κομήτες που έχει ανακαλύψει) πως και ο ίδιος το είχε περάσει κάποτε για κομήτη... χαμογέλασα "ε λογικό είναι να ξεγελάσει και μένα" .
Πέρασαν τα χρόνια και το τηλεσκόπιο συνέχιζε και συνεχίζει να με συντροφεύει. Σε βουνά το καλοκαίρι, από το μπαλκόνι το χειμώνα για ένα σύντομο κοίταγμα. Στόχευα τα ουράνια σώματα με αστροάλματα: "Το NGC... σχηματίζει ένα ισοσκελές τρίγωνο με δύο αμυδρά άστρα στον χάρτη..." κοίταγα στον ουρανό γύριζα το τηλεσκόπιο στην κορυφή του νοητού τριγώνου και να το στο πεδίο... Κάποιοι φίλοι αστειεύονταν πως είμαι ανθρώπινο αυτοματοποιημένο σύστημα στον εντοπισμό ουρανίων σωμάτων. Αμυδροί γαλαξίες, πλανητικά νεφελώματα αστρικά σάβανα, σφαιρωτά και ανοικτά σμήνη αστέρων διάσημοι αμυδροί στόχοι (γαλαξίας του Barnard, IC342, IC2574... μερικοί από αυτούς) έπεφταν "θύματα" του ταπεινού χειροποίητου τηλεσκοπίου ενώ ο Άρης το καλοκαίρι του 2003 ήταν καθημερινός (καθεβραδινός;) μου στόχος... Το πολικό του κάλυμα από πάγο, η Μεγάλη Σύρτις και η θάλασσα της Χίμαιρας στην επιφανειά του διακρίνονταν εύκολα....
Και φέτος ένοιωσα πάλι την ανάγκη για περισσότερο φως... (aperture fever) ονομάζουν το "σύνδρομο" οι αμερικανοί ερασιτέχνες χαριτολογώντας.
Σκεφτόμουν 16 ίντσες αλλά είναι ακριβό και βαρύ τηλεσκόπιο. Δεν είναι για ένα άτομο και η ενασχόλησή μου είναι μοναχική. Τελικά κατέληξα σε ένα τηλεσκόπιο 12 ιντσών (30 εκατοστών διαμέτρου). Μια βόλτα από το κατάστημα: "Έχετε το 12" skywatcher με autotracking;", "ναι το έχω σε στοκ" από τον πάντα φιλικό και εξυπηρετικό Παναγιώτη που εργάζεται εκεί.



Είδα τα κουτιά του, δύο συνολικά το ένα μεγάλο σαν κουτί παλιάς τηλεόρασης το δεύτερο σαν μια μεγάλη βαλίτσα...
"Πόσο κάνει;" άκουσα την τιμή... να το κρατήσω; "Ναι" ήρθε αβίαστα η απάντηση...
Μετά τόσα χρόνια διψάω για περισσότερο φως.
Πρωί πρωί έβαλα στην τράπεζα το ποσό και έστειλα από τη δουλειά με φαξ το καταθετήριο... το τηλεσκόπιο είναι δικό μου...
Το ταξίδι συνεχίζεται πιο βαθειά στον ουρανό... Αυδρότεροι γαλαξίες, πιο μακρυνοί, φωτόνια που ξεκίνησαν το ταξίδι τους εκατομμύρια χρόνια πριν λαχταρούν να πέσουν μέσα από το μεγάλο γυάλινο μάτι του τηλεσκοπίου στον αμφιβληστροειδή μου που διψάει για φως... περισσότερο φως (αρχαιότερο φως! εκατομμυρίων ετών!)

Με το λύχνο του άστρου στους ουρανούς εβγήκα
Στο αγιάζι των λειμώνων στη μόνη ακτή του κόσμου
Που να βρω την ψυχή μου το τετράφυλλο δάκρυ!
....

Οδυσσέας Ελύτης